اصفهان - میدان نقش جهان

میدان نقش جهان اصفهان یا همان میدان امام اصفهان، از میادین زیبا و تاریخی ایران است، میدانی مستطیل شکل به درازای ۵۰۷ متر و پهنای ۱۵۸ متر در مرکز شهر اصفهان، میدان نقش جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ جزء نخستین آثار ایرانی بود که به‌ عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید. میدان نقش جهان که بعد از انقلاب اسلامی نام رسمی آن میدان امام شد همانند زنجیری چهار اثر تاریخی بی نظیر را به هم پیوند داده است : مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام اصفهان،  سردر قیصریه و بازار قیصریه اصفهان و کاخ عالی قاپو ، علاوه بر این بناها دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده ‌است که عموما جایگاه عرضه صنایع دستی اصفهان است.

پیش از آن‌ که شهر اصفهان به پایتخت ایران در عصر صفوی تبدیل شود در محل این میدان باغی گسترده وجود داشته ‌است بنام «نقش جهان». این باغ همچنین محل استقرار ساختمان‌ های دولتی و کاخ فرمانروایان تیموری و آق‌ قویونلوها بود. در آن زمان بخش میدانی باغ، «درب کوشک» نام داشت. این بخش در ضلع غربی میدان نقش جهان امروزی و در محل ساخت کاخ عالی قاپو قرار داشته ‌است.

میدان کوشک در دوران سلجوقیان جایگاه اعدام محکومان به اعدام و برگزاری برخی از آیین‌های رسمی همچون جشن نوروز بوده ‌است. از ابتدای سلطنت شاه عباس اول، سطح میدان در اندازه بسیار بزرگتر از میدان کوشک سابق تسطیح شده و بارها آیین چراغانی و آتش ‌بازی در آن برپا شده ‌است. منابع گوناگون، بنای به شکل فعلی را در دوره سلطنت شاه عباس اول و به سال ۱۰۱۱ قمری دانسته‌ اند. احتمال دارد که بنای این میدان از روی نقشه میدان حسن پادشاه در تبریز برداشت شده باشد.

در دوره قاجار، این میدان نیز مانند سایر بناهای تاریخی اصفهان مورد بی‌ توجهی قرار گرفت. بخش‌هایی از میدان در طول دوران آشفتگی ایران از حمله اشرف افغان تا استقرار حکومت قاجاریه، تخریب گردید. بخش‌هایی نیز از جمله عمارت نقاره ‌خانه در دوره قاجار از میان رفت. از زمان حکومت رضا شاه تا امروز، کار مرمت و بازسازی این ابنیه بطور مداوم ادامه دارد.

امروزه نیز میدان نقش جهان اصفهان یکی از گردشگاه های اصفهان است که گردشگران خارجی و مسافران ایرانی با شوق از آن دیدن می کنند. آنچه درباره میدان نقش جهان می توان گفت اینکه این اثر نفیس و با شکوه که در دنیا از شهرتی چشمگیر و بی نظیر برخوردار است با مجموعه عناصر و عملکردهائی که در نقش های سیاسی، مذهبی، اقتصادی، توریستی و تفریحی داشته پیوسته در آسمان هنر و زیبائی ایران و جهان می درخشد. این میدان همراه با فضاهای تکمیلی و عناصر مربوط به آن یعنی عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام، توحیدخانه، سردر قیصریه و راسته بازارها که صنایع دستی، یادمان ها و سوغات های نقاط مختلف کشور را در خود جمع آورده است، علاوه بر وجه تاریخی خود از محبوبیت خاصی میان گردشگران داخلی و خارجی برخوردار شده است.

بازدید مجازی میدان نقش جهان اصفهان از سایت ایران 360 :

بازدید مجازی میدان نقش جهان اصفهان در روز

بازدید مجازی میدان نقش جهان اصفهان در شب

اصفهان - سی و سه پل

سی ‌و سه ‌پل اصفهان یا پل الله ‌وردی خان شاهکارى بى ‏نظیر از آثار دوره سلطنت شاه‏ عباس اول صفوی است که در در انتهاى جنوبى خیابان چهارباغ واقع شده است این پل به هزینه و نظارت سردار معروف او الله ‏وردى‏ خان بنا شده است از این رو به نام بانى و سازنده آن نیز خوانده مى ‏شود. سی و سه پل اصفهان نزدیک به ۳۰۰ متر درازا و ۱۴ متر پهنا دارد و طولانی ترین پل زاینده رود است که در سال ۱۰۰۵ هجرى ساخته شده است. این پل تمام از آجر و سنگ بنا شده و سطح آن بیک میزان است بدین معنا که دو طرف آن از وسطش پست‏ تر نیست.

پل الله وردی خان (سی و سه پل اصفهان) براى اتصال خیابان چهار باغ کهنه عباسى به خیابان چهارباغ بالا و باغ هزار جریب و عباس آباد ساخته شده بود. این پل در جشن آبریزگان و آب پاشان محل اجتماع شاه و بزرگان و شعراء و رجال و سایر مردم بوده است. در دوره‌ صفویه‌، مراسم‌ جشن‌ آبریزان‌ یا آبپاشان‌ ارامنه‌ در کنار این‌ پل‌ صورت‌ می ‌گرفت‌. در این جشن که در 13 تیرماه هر سال برگزار می‌ شد مردم با پاشیدن آب و گلاب روی یکدیگر در این مراسم شرکت می ‌کرده ‌اند.

ارامنه‌ جلفا، مراسم‌ “خاج‌ شویان” را نیز در محدوده‌ همین‌ پل‌ برگزار می ‌کرده ‌اند. پل‌ مزبور یکی‌ از شاهکارهای‌ معماری‌ و پل‌ سازی‌ ایران‌ و جهان‌ در عصر خویش محسوب‌ می ‌شود. از این رو سی و سه پل اصفهان مشهورترین پل ایران محسوب می شود.

این پل اصفهان را به نام هاى : پل شاه عباسى، پل الله وردی خان، پل جلفا، پل چهل چشمه، پل سى و سه چشمه و پل زاینده رود خوانده ‏اند و وجه تسمیه هر یک چنین است : پل شاه عباسى از آن جهت گویند که شاه عباس اول دستور بناى آن را داده است و چون به مباشرت و اهتمام الله وردی خان ساخته شده به پل الله وردی خان معروف گردیده و از لحاظ اینکه معبر مردم به جلفا بوده آن را پل جلفا هم گفته‏ اند و چون در ابتداء چهل چشمه داشته پل چهل چشمه و چون هفت دهانه این پل گرفته شده و اکنون ۳۳ دهانه دارد اینک سى و سه چشمه می نامند و سرانجام  چون بر روی زاینده رود این پل قراردارد و بزرگترین پل زاینده رود است آن را “پل زاینده رود” نیز می نامند.

سی و سه پل دارای یک پیاده رو برای گردش در بالا و یک پیاده رو در پایین است. پیاده رو پائین گذرگاه مسقفی است که میان پایه‌های مرکزی پل و به فاصله کمی از بستر رودخانه ایجاد شده است.

از تمام دهنه ‏هاى زیر پل به واسطه درهایى که به هر چشمه گذاشته اند مى ‏توان عبور نمود از پلکانى که در قطر پایه پل ساخته شده از روى پل به زیر چشمه ‏ها و طاق ها پایین مى ‏روند و همینطور پله هایى در دو طرف دارد که به بالاى مهتابى روى راهروها صعود مى ‏نمایند و در دو طرف نرده و محافظى کشیده ‏اند که از پرت شده جلوگیرى مى‏ کنند.

این اثر تاریخی اصفهان در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۱۰ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اصفهان - پل مارنان

پل مارنان در سمت غرب اصفهان، بزرگراه خیام، بین پل فلزی و پل وحید یا به عبارتی انتهای بوستان سعدی قرار دارد و اتصال  دهنده دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه زاینده رود در غربی ترین قسمت شهر اصفهان است شکل امروزی این پل با نمای ساختمانی عصر صفوی تغییر اساسی نکرده است ولی تعمیرات مکرری برای برپا نگاه داشتن آن صورت پذیرفته است. این پل را با نام های ماربین، سرفراز، ماربانان، مادنان نیز می شناسند.

درباره قدمت ساختمان پل ماربان اصفهان باید اشاره کرد تاریخ ساخت این پل را منابع تاریخی به موارد متعددی نسبت می دهند بگونه ای که برخی شالوده های پل مارنان را به دوران ساسانی نسبت می دهند. اما آنچه که مسلم است از زمان های بسیار دور همچنان که پل جی یا پل شهرستان، واسطه اتصال شمالی ترین ساحل شهری زاینده رود به جنوبی ترین ساحل مقابل بوده است، پل مارنان نیز وجود داشته و واسطه اتصال دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه در غربی ترین قسمت شهر اصفهان بوده است و قصبات و روستاهای آباد و سرسبز ماربین از طریق پل مارنان (پل ماربانان و پل ماربین) به روستاهای مقابل آن در ساحل جنوبی رود خانه متصل می شده است.

نام اصلی این پل را ماربین که خود دیگرگون شده “مهربین” از فرهنگ اوستایی است، می دانند و چون قرن ها قبل از ظهور زرتشت معبد مهرپرستان بر فراز کوهچه آتشگاه (آتشکده زرتشتیان اصفهان) از تمام روستاهای اطراف آن مشاهده می ‌شده ‌است نام این بلوک هم مهربین بوده که با تصحیف این نام در زبان پهلوی ساسانی به «ماربین» در دوره ساسانیان و به دنبال آن در طول مدت ۱۵ قرن تاریخ اسلامی ایران پیوسته با همین نام شناخته شده‌ است و قدمت ساختمان این پل که از زمان های بسیار دور همچنان که پل جی یا پل شهرستان واسطه اتصال شمالی‌ ترین ساحل شهری زاینده‌ رود به جنوبی ‌ترین ساحل مقابل بوده ‌است، پل مارنان نیز وجود داشته و واسطه اتصال دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه در غربی ‌ترین قسمت شهر اصفهان بوده‌ است و روستاهای ماربین از طریق پل مارنان (پل ماربانان و پل ماربین) به روستاهای مقابل آن در ساحل جنوبی رودخانه متصل می ‌شده است.

پل مارنان اصفهان اکنون دارای هفده دهانه است اما در گذشته بیش از هفده دهانه داشته است که حالا بسته شده است. این پل را پل سرفراز هم نامیده ‏اند و وجه تسمیه ‏اش را چنین بیان کرده ‏اند که در زمان شاه سلیمان صفوی یکی از ثروتمندان ارامنه آن را ساخت و به قلب سرفراز نائل گردید و مدتی هم به همان نام سرفراز مشهور بود.

پل مارنان در حال بازسازی و تعمیرات

اصفهان - پل شهرستان

پل شهرستان اصفهان که به نام های پل جی و پل جسر حسین نیز معروف است و قدیمی ترین سازه آبی زاینده رود است که در 4 کیلومتری شرق اصفهان در بلوار سلمان فارسی قرار گرفته  است. به عقیده بعضى از محققین اساس آن ساسانى است ولى ریشه و پایه هخامنشى دارد و قسمت هاى فوقانى آن الحاقاتى از آثار دوره دیالمه و سلاجقه را در بر مى‏ گیرد. پل شهرستان اصفهان در تاریخ ۱ دی ۱۳۴۸ با شمارهٔ ثبت ۸۸۹ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مصالح ساختمان به کار رفته در پل شهرستان که پلی باستانی است از سنگ، آجر، خشت و ملات است. طول پل مزبور از ستون مدور آجرى تا انتهاى سنگفرش قدیمى، در حدود 105 متر و عرض آن از 4/25 تا 5 متر متغیر است. جهت پل، شمالى ـ جنوبى با کمى انحراف است. انحراف آن از فاصله چهل مترى از سمت جنوب آغاز مى ‏گردد کف پل هموار نیست، بلکه از مرکز پل در دو سمت داراى شیب ملایمى است. پل شهرستان داراى یازده چشمه و دوازده پایه سنگى بزرگ است.

پل بر بستر صخره ‏اى رودخانه احداث شده است. در زمان ‏هاى باستان، براى ایجاد پل ‏ها، بستر صخره ‏اى رودخانه انتخاب مى ‏شد. همچنین محل مورد نظر را در جایى انتخاب مى‏ کردند که رودخانه باریک شده است. این شیوه، براى استحکام و صرفه جویى در مصرف مصالح در ساختمان پل به کار گرفته مى ‏شد در این شیوه، ابتدا صخره را تراشیده سپس با سنگ و ساروج پایه‏ هاى پل را به وجود مى ‏آوردند. در ساختن پل شهرستان نیز از همین شیوه استفاده شده است و پایه ‏ها را از سنگ لاشه و ساروج ساخته ‏اند.

البته در طول تاریخ بر اثر طغیان ‏هاى مکرر زاینده رود ویرانی هایی صورت گرفته است که مرمت شده است. آثار مرمت، به خاطر ناهمگونى قوس هاى طاق مشخص مى ‏باشد. احتمالا پل، در دوران آل بویه، سلجوقى و صفوى، مورد مرمت کلى قرار گرفته است. اهمیت پل که تا دوران صفوى، راه اصفهان به شیراز از فراز آن مى گذشت، محرز مى ‏باشد. اما برخی علاوه بر عبور و مرور، پل شهرستان  را یک پل جنگی و نظامی می دانند که از نظر معماری و قدمت زمان ساختمان، در مجموعه پل های قدیمی ایران است که فقط پل دزفول و پل شوشتر با این پل برابری می ‌کنند.

علت آن که این پل شهرستان نامیده می شود این است که در روستایی به همین نام در شرق اصفهان واقع شده است. لازم به یادآوری است که اکنون فقط پیاده می‌ توان از روی آن عبور کرد.

اصفهان کبوترخانه

کبوترخانه‌ ها یا کفترخانه‌ ها، که با نام کبوترخان نیز شناخته می ‌شود ساختمان ‌هایی کهن هستند که معمولا به شکل استوانه ساخته می ‌شدند و برای گردآوری کود کبوترها و دیگر پرندگان، جهت مصارف کشاورزی ساخته می‌ شده ‌است. در گوشه و کنار استان اصفهان برج ‌ها و کبوتر خانه ‌هایی مخروطی شکل دیده می ‌شود و افراد ناآشنا، گاه به اشتباه این برج ها را دژهای قدیمی و مستحکم قدیمی شهر اصفهان می پندارند.

زراعت گسترده در دشت های وسیع منطقه اصفهان شاید دلیل مهم ایجاد کبوترخانه ها بود. کشاورزان فضله کبوتر را با خاکستر و خاک مخلوط کرده، برای کشت و زرع به کار می بردند علاوه بر کشاورزی، کود کبوتر در گذشته استفاده‌ های بسیاری در صنعت داشته، از جمله صنعت دباغی در چرم سازی و ساخت باروت، به همین دلیل در زمان شاه عباس صفوی مالیات نسبتا سنگینی از کبوترخانه‌ ها گرفته می ‌شد.

ساخت برج کبوترخانه، در حوالی اصفهان و یزد بیشتر رواج داشته ‌است. کبوترخانه‌های کوچک و بزرگ ایران بر حسب اندازه میان هزار تا ۴۰ هزار کبوتر را در خود جای می ‌دهند. شاید برای شما سوال پیش آمده باشد مگر چه مقدار کود از کبوتر حاصل می شده که موجب ساخت این بناها می شده است در منابع آمده است که کود جمع آوری شده برمبنای آمار کبوتران موجود در کبوتر خانه که گاهی به بیش از 7 هزار جفت بالغ می شد، نزدیک به 70 هزار کیلوگرم در سال بود که عایدی ارزشمندی برای کشاورزان به شمار می رفت.

نحوه ساخت این کبوترخانه به گونه ای بوده که امنیت همراه با آرامش و آسایش کبوتران را تأمین می ‌کرده است. دقت در اجرای این برج‌ های کبوتر به حدی بوده است که درصد اشتباه ورود پرندگان مزاحم را به صفر می ‌رسانیده. زیرا اگر حتی یک مورد پرنده یا حیوان مهاجمی به درون این کبوترخانه راه می ‌یافت، هرگز هیچ کبوتری احساس امنیت نمی ‌کرد و کبوترخانه خالی از حضور کبوتران می ‌شد. قطر سوراخ ‌های ورودی کبوتران به داخل برج ‌ها به اندازه ‌ای ساخته شده است که تنها کبوتران می‌ توانستند وارد آن شوند و پرندگان مهاجم قادر به ورود به داخل آن نبودند. از جمله تمهیداتی که ایرانیان در دفع دشمنان کبوترخانه‌ ها انجام می ‌دادند عبارت بود از استفاده از بوی برخی از جانوران مانند گرگ و کفتار و بوی برخی از گیاهان مانند کندر و سراب برای محافظت از کبوتران؛ تنها در حوالی اصفهان بیش از سه هزار برج زیبای کبوتر وجود داشته است و استان یزد نیز در شهرستان میبد یکی از زیباترین کبوترخانه‌ها را در خود جای داده است.

با گذشت 400 سال، تعداد کبوترخانه های اصفهان از 3 هزار به حدود 300 باب کاهش یافته و از این تعداد تا سال گذشته 65 کبوتر خانه در فهرست آثار ملی میراث فرهنگی و گردشگری ثبت شده است. می توان گفت آنچه امروزه از عظمت و وفور کبوترخانه باقی مانده، بیشتر بقایای مخروبه و نیمه مخروبه است که در دشت های اطراف منطقه اصفهان خودنمایی می کند.

این کبوتر خانه ها به خاطر تنوع بسیار در شکل و اندازه و تکرار موزون آنها و هماهنگی آنها با طبیعت و زیبایی های اطراف و به ویژه بافت و فضاهای اعجاب آور و هماهنگ درونی آنها می تواند یکی از جاذبه های نادیده انگاشته جهانگردی در اصفهان به شمار آید.

برخی از کبوترخانه های اصفهان :
ـ برج کبوتر امام خمینی اصفهان
این برج در ابتدای خیابان امام خمینی اصفهان قرار دارد. نمای خارجی آن از گچ و کاهگل و نمای داخلی آن از آجر و کاهگل ساخته شده است. ارتفاع این برج 25/11 متر است و قطر استوانه ی بزرگ آن 70/6 متر می باشد.

ـ برج کبوتر گورت اصفهان
این برج در روستای گورت قرار دارد، گورت روستایی از دهستان قهاب، بخش مرکزی شهرستان اصفهان است. در گورت و مزارع آن بیشترین تراکم برج های کبوتر به چشم می خورد. این برج دارای دو استوانه ی داخلی وخارجی است که استوانه خارجی آن جهت پایداری بیشتر کمی متمایل تر ساخته شده است و در پشت بام 9 عدد برجک به صورت آجر کاری مشبک قرار دارد که عبور کبوتران، تهویه و نورگیری را میسر می کنند. ارتفاع این برج متر و قطر استوانه ی بزرگ آن 60/6 متر است .

ـ برج کبوتر ردان اصفهان
این برج در 3 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان در کنار کانال آب در قریه ردان قرار دارد و از نوع استوانه ای است. قطر برج 30/13 متر و ارتفاع استوانه ی بزرگ 20/10 متر می باشد

ـ برج های هزار جریب اصفهان
از این برج ها دو برج باقی مانده است. یکی واقع در دانشگاه اصفهان و دیگری در امتداد جنوبی خیابان شیخ صدوق این دو برج از لحاظ ساخت پیشرفته ترین برج ها هستند و دارای لانه کبوترهای بیشتری هستند. برج کبوتر دانشگاه اصفهان : این برج با ارتفاع استوانه بزرگ آن از زمین 30/13 متر است و ارتفاع کل برج 70/16 متر می باشد.

برج هزار جریب (شیخ صدوق) اصفهان : این برج مجموعه ای از هشت استوانه کوچک در اطراف یک استوانه بزرگ مرکزی می باشد. اتصالات استوانه های خارجی و داخلی سختی سازه را افزایش داده و پرواز ناگهانی چند هزار کبوتر به پایداری برج آسیبی نمی رساند. ارتفاع استوانه بزرگ آن از زمین 20/13 متر و قطر آن 50/13 متر است.

دلایل ویرانی کبوترخانه ها :
با تغییرات زندگی انسان ها در 100 سال گذشته، کم کم کبوترخانه ها نیز جایگاه پیشین خود را از دست دادند. مالکیت این برج ها که بیشتر موروثی و برخی متعلق به حاکم بود، با تغییرات ایجاد شده در وضعیت کشت و کار بی معنی شد، زمانی برج ها خرید و فروش می شدند اما با ورود کودهای شیمیایی ارزان تر و سهل الوصول تر، دیگر جایی برای کبوترخانه ها و تحمل زحمت جمع آوری فضله و تهیه کود از آنها باقی نماند، گسترش شهرها باعث شد اطراف کبوترخانه ها مسکونی شود که این مسأله باعث فراری شدن کبوترها و عدم رغبت آنها به آشیانه سازی در برج ها شد. همچنین زمین های زراعی که مسکونی شدند، کبوترها نیز مهاجرت کردند یا طعمه شکارچیان شدند. در اواخر دوره قاجاریه، شکار بی رویه کبوتر یکی از تفریحات حاکم اصفهان بوده که این خود از عوامل کاهش تعداد کبوتر بود. به علاوه عدم رسیدگی به تعمیرات برج ها، نفوذ آب از صحراهای اطراف به پی برج ها و برف و باران و نداشتن شیب مناسب و ناودان های مربوط به بام برج آنها را ویران کرد.